Tam adıyla Karl Emil Maximilian Weber 21 Nisan 1864 tarihinde Almanya’nın Erfurt şehrinde kalabalık bir ailede dünyaya gelmiştir. Babasının soyu Avusturya İmparatorluğu’ndan gelmiş olan Lutheryan bir mültecidir. Bu aile Protestanlığı ile tanınan dönemin önemli ailelerinden birisidir. Max Weber’in annesi dini hassasiyetleri fazla olan bir sofu olarak tanınmaktadır. Babası ise tüccar bir kökene sahip fakat daha sonra siyasetçi olarak ön plan açıkmış bir isimdir.
Max Weber’in çocukluğu annesi vasıtası ile dönemin dini yazar ve önderleri, babasının siyasetçi kimliği nedeni ile de dönemin bilim ve sanat çevreleri arasında geçmiştir. Max Weber’in böylesine zengin bir atmosferde büyümesi onun felsefi gelişimi için önemli kazanımları elde etmesine imkân tanımıştır. Weber daha küçük yaşlarından itibaren Platon, Machiavelli, Luther ve Goethe gibi birçok önemli düşünürün eserleri okumuş ve kendi çapında deneme yazıları kaleme almaya başlamıştır. Max Weber’in bu yetenekleri hem annesi hem de babası tarafından dikkate alınmış ve Max Weber’e özel bir ailevi destek ve motivasyon da sağlanmıştır.
Erken dönem eğitimini ailesinin yönlendirmesi ile bölgesel okullarda tamamlayan Weber üniversite eğitimi için 1882’de Heidelberg Üniversitesi’ne kayıt olmuştur. Max Weber bu üniversitede hukuk eğitimi almış ve bu eğitimin yanı sıra teoloji dersleri ile Ortçağ tarihi dersleri de almıştır. Üniversitede çok yönlü bir formasyona sahip olan Max Weber birçok farklı alanda kendisini entelekütel olarak geliştirmiştir. Doktora tezini de hukuk ve ortaçağ tarihi ile ilişkili olarak hazırlayan Max Weber hemen ardından başta uzmanlık alanına dair olmak üzere çeşitli makaleler yayınlayarak akademiye girmiş ve akademik çalışmalara başlamıştır.
Max Weber akademik kişiliğinin yanı sıra başta siyaset olmak üzere yaşamı boyunca farklı alanlarda çalışmış ve hizmet vermiştir. Özellikle kurum ve kuruluş müdürlükleri yapmış, Almanya’nın siyaseti üzerinde önemli katkılarda bulunulacak yayınlar kaleme almış ve Alman İmparatorluğu’nun siyasal sistemlerini etkilemiştir. Siyasi hayatının yanı sıra. Üniversitelerde dersler vermeye devam eden Max Weber Münih Üniversitesi’nde Almanya’nın ilk sosyoloji enstitüsünü kurarak bir ilke imza atmıştır.
Max Weber eğitim formasyonu, siyasi kişiliği ve felsefesi bakımından dünya tarihinin en önemli ve etkili filozoflarından birisidir. Özellikle Max Weber felsefi sistem olarak Alman idealizminden, özellikle de Yeni-Kantcılık’tan etkilenerek kendi felsefi sistemini ve sosyolojik kuramlarını yaratmıştır. Max Weber yayınladığı kitaplar, makaleler ve verdiği dersler ile başta sosyoloji olmak üzere dünya felsefi birikimine önemli katkılarda bulunmuştur. Max Weber hukuk, devlet, sosyoloji ve eğitim gibi alanlarda ifade ettiği görüşler günümüzde dahi birçok kurum, kuruluş ve fikrin kaynağı olmuştur. Max Weber’in bu katkılarına ek olarak eğitim felsefesi ve pedagoji alnındaki fikirleri eğitim geleneğimiz ve düşüncemiz açısından oldukça önemlidir.
Benim ödevimin konusu olarak Max Weber’i seçmemin en büyük nedenlerinden birisi Weber’in aldığı eğitim, farklı disiplinlerde çalışmalar yapmış olması ve aynı zamanda politik ve kurumsal bir geçmişinin olmasıdır. Max Weber’in bu çok farklı yönlere sahip bir düşünür olması, çalışmalarında ele aldığı konularında derinliği ve multidisipliner yaklaşımı benim ödev konusu olarak Max Weber’i seçmemi sağlayan faktörlerden diyebiliriz. Özellikle felsefi geleneği tekrar eden filozof olmaktansa kendi kuramlarını oluşturan, sosyoloji biliminin temellerini ortaya atan ve yakın siyasi, sosyal ve ekonomik tarihimizi etkileyen düşünürlerden biri olması bende Max Weber’i ele almak ve incelemek arzusu oluşturdu diyebilirim. Max Weber’in sosyal hayat ile ilgili teorileri ve bireysel gelişim hususunda ele aldığı meseleler eğitim felsefesi ile ilişki içerisinde olduğu kanaatindeyim. Özellikle Max Weber’in bireysel ve toplumsal gelişim ile ilgili eğitim merkezli görüşleri Max Weber’i eğitim ve pedagoji noktasında ele almayı gerektirmektedir.
Max Weber’e göre eğitim ve pedagoji bireylerin daha sonraki yıllardaki yaşamlarını toplumsal yapı içinde devam ettirmeleri ve bu yaşamda edinecekleri statüyü belirlemek hususunda çok önemlidir. Max Weber’in düşüncesine göre eğitimin ve eğitim kurumlarının asıl işlevi kişileri ileriki yaşamları için toplumsal olarak hazırlamaktır. Max Weber bu fikirden hareketle bir tipoloji yaklaşımı geliştirmiştir. Max Weber’in tipolojisine göre eğitim aracılığı ile bireyler siyasi, sosyal ve ekonomik olarak topluma hazırlanırlar. Nitekim bu yaklaşım eğitim sosyoloji çalışmalarında sıklıkla kullanılmış, eleştirilmiş, katkıyla geliştirilmiş ve akademik çalışmalar yapılmıştır.
Max Weber’in eğitim anlayışının temelinde normal birey yerine uzman insan yetiştirme anlayışı yatmaktadır. Weber devlet ve toplumların geleceği için uzman insan yetiştirmenin önemine her zaman dikkat çekmektedir. Max Weber aynı zamanda eğitim aracılığı ile halkların siyasi ve ekonomik mücadeleye hazırlanması gerektiğini savunmuştur.
Weber’in aynı zamanda insanların davranışlarını ve hareketlerini sosyal ilişki bağlamında ele alması eğitim felsefesi bakımından oldukça önemlidir. Eğitim kurumları aracılığı ile fertlerin sosyal ilişkileri de şekillendirilebilir ve geleceğe yönelik hazırlık yapılabilir. Weber’in düşüncesine göre eğitim, grupların ve bireylerin bürokrasi ve sosyal tabaka içerisinde ilerde alacakları konuma hazırlama çalışmasıdır. Weber’in bu tipolojisi ve yaklaşımı eğitim sosyolojisi araştırmalarında çok etkili olan görüşlerden birisidir. Max Weber’in vefatından sonra bu teorisini geliştiren ve devam ettiren ardıllarının varlığı da söz konusu olmuştur. Özellikle birçok ülkede bu teori baz alınarak eğitim çalışmaları yürütüldüğü bilinmektedir.
Max Weber’in felsefesine bir katkı ve eleştiri olarak şunu söylemek istiyorum: Max Weber’in bireyleri geleceğe hazırlayan, uzman insan ve grup teorisi oldukça mantıklı teoriler olarak kabul edilebilir; fakat eğitimi sadece bununla kısıtlamadan fertlerin bireysel gelişimine de katkı sunacak ortak bir model eğitim sistemi geliştirilmesi çok daha isabetli olacağı kanısında olduğumu ifade etmeliyim. Max Weber’in kuramı daha da geliştirilerek çok daha verimli ve geleceğimiz açısından yararlı olacak bir eğitim modeli oluşturabiliriz.
Max Weber’in eğitim görüşlerinde beni etkileyen en önemli husus bireylerin geleceğe hazırlanması açısından eğitime ve eğitim kurumlarına yüklediği misyon oldukça önemlidir. Günümüzde özellikle bireysel ve şahsileşen eğitim anlayışına bir alternatif olarak toplumların ve devletlerin geleceği için öğrencilerin hazırlanması önemli bir kuram olabilir. Tüm bunlara ek olarak Max Weber’in uzman insan yetiştirme ve yetiştirilen insanların yetkin donanımlara sahip olan uzman bireyler olması nitelikli bir toplumsal gelecek için muhakkak değerlendirilmelidir. Özellikle uzman insan demek liyakat esasına bağlı bir toplumsal gelecek için değerli bir realitedir diyebiliriz.
Sosyolojinin kurucu isimlerinden biri olan Max Weber’in eğitim alanındaki yaklaşımı akademik olarak birçok araştırmacı tarafından incelenmiş, makaleler yazılmış ve hatta yüksek lisans ve doktora tezlerine bir ölçüde konu olmuştur. Max Weber’in düşünceleri yaşadığı dönemde değil aynı zamanda vefatından sonra da varlığını sürdürmüştür diyebiliriz. Max Weber’in eğitim sosyolojisi başta olmak üzere eğitim alanına yaptığı katkıları dikkate alarak müfredat hazırlayan kurum ve kuruluşların varlıkları da bilinmektedir. Yazımızın tamamı boyunca Max Weber’in eğitim hususunda ifade ettiği görüşlerini ve benim bu ödevi yaparken Max Weber’in felsefesine katıldığım noktaları ele aldım. Son olarak ise Max Weber’in düşüncelerinin ve eğitim alanına katkılarının daha derinlikli incelenmesi ve görüşlerinin dikkate alınması hem akademik hem de eğitim kurumlarımızın ve toplumumuzun geleceği açısından önemli olacağını düşünüyorum.
KAYNAKÇA
Max Weber, Protestan Ahlakı ve Kapitalizmin Ruhu, Bilgesu yayıncılık, İstanbul, 2011
Max Weber, Toplumsal ve Ekonomik Örgütlenme Kuramı, Cem yayıncılık, İstanbul, 2020
Max Weber, Sosyolojinin Temel Kavramları ve Meslek Olarak İlim, Efkar yayıncılık, İstanbul, 2001
Max Weber, Sosyoloji Yazıları, Metis yayınları, İstanbul, 2021
Jürgen Kaube, Max Weber, İletişim yayınları, İstanbul, 2020
Laurent Fleury, Max Weber, Dost kitabevi, Ankara, 2009.
Kemal Aydın, “Max Weber, Eşitsizlik ve Toplumsal Tabakalaşma”, Journal of Economy Culture and Society 2018; 57: 245-267.
Murat Kaymak, “Max Weber: Toplum Kuramı ve Eğitime Dair Görüşleri”, Eleştirel Pedagoji Dergisi, 2019, Sayı:62.
